Эң оболу, «эмгек мамилелери» түшүндүргөн терминди аныктоо зарыл.
«Эмгек мамилелери» түшүнүгү Кыргыз Республикасынын Эмгек кодексинин 13-беренесинде чечмеленип берилген, ал төрт негизги элементтен турат:
Биринчи: эмгек мамилелери – бул иш берүүчү менен кызматкердин ортосундагы мамилелер;
Экинчиден: кызматкер белгилүү бир жумушту, эмгек функциясын аткарат;
Үчүнчүдөн: кызматкер ички тартипке баш ийет;
Төртүнчүдөн: иш берүүчү тиешелүү эмгек жана эс алуу шарттарын түзөт.
Эгерде ушул элементтердин баары бар болсо, анда эмгек мамилелери бар. Демек, иш берүүчү менен кызматкер бир катар укуктарга жана милдеттерге ээ болуп, алардын ортосундагы мамилелер эмгек келишими түрүндө таризделет.
Кыргыз Республикасынын Эмгек кодексинин 13-беренесине ылайык, эмгек мамилелери – эмгек мыйзамдарында, жамааттык келишимдерде, макулдашууларда, эмгек келишимдеринде каралган эмгек шарттарын иш берүүчү камсыз кылган учурда ички эмгек тартибине баш ийүү менен кызматкердин акыга эмгектик иш-милдеттерди (белгилүү бир адистик, кесип же кызмат боюнча иш) жеке аткарышы тууралу кызматкердин жана иш берүүчүнүн ортосундагы мамиле.
Кызматкер менен иш берүүчүнүн ортосундагы эмгек мамилелери эмгек келишиминин негизинде төмөнкүлөрдөн келип чыгат:
— кызматка шайлоо (шайлоо);
— бош кызмат ордун ээлөөгө конкурс боюнча шайлоо;
— кызматка дайындоо же кызматка бекитүү;
— мыйзам тарабынан ыйгарым укук берилген органдар тарабынан белгиленген квоталардын эсебинен ишке жиберүүлөр;
— эмгек келишимин түзүү жөнүндө соттун чечими;
— эмгек келишими талаптагыдай жол-жоболоштурулганына карабастан, иш берүүчүнүн же анын өкүлүнүн тапшырмасы боюнча билим менен иштөөгө иш жүзүндө жол берилгенде.
Кызматкердин жана иш берүүчүнүн ортосундагы эмгек мамилеси алар тарабынан ушул Кодекске ылайык түзүлгөн эмгек келишиминин негизинде келип чыгат:
— кызмат орунуна шайлоо (шайлоолор);
— ваканттык кызмат орунун ээлөөгө сынак боюнча шайлоо;
— кызмат орунуна дайындоо же кызматка бекитүү;
— белгиленген квотанын эсебине мыйзам менен ыйгарым укук берилген орган тарабынан ишке дайындоо;
— эмгек келишимин түзүү жөнүндө соттун чечими;
— эмгек келишими тиешелүү түрдө жол-жоболоштурулганына карабастан иш берүүчүнүн же анын өкүлүнүн кабардар болуусу же тапшыруусу боюнча жумушка иш жүзүндө кириши.